Wat het verschil tussen kunst- en cultuuronderwijs zou moeten zijn
In het onderwijs is een verwarrend misverstand geslopen over de begrippen kunst- en cultuuronderwijs. Nu we het belang ervan inzien en op veel plekken werken aan meer en goed kunst- en cultuuronderwijs wil ik graag een poging doen het misverstand op te helderen.
In het onderwijs wordt namelijk gesproken van “kunst- en cultuuronderwijs” of “cultuuronderwijs” (zonder kunst). Vaak wordt er kunstonderwijs mee bedoeld maar ook wel theater- en museumbezoek en historisch of cultureel erfgoed.
Deze betekenis van cultuuronderwijs is in mijn ogen niet compleet en gooit wat zaken op een grote hoop. Daardoor worden kansen gemist en wordt het gesprek over toekomstgericht onderwijs troebel.
Ten eerste het woord cultuur: “het geheel van geestelijke verworvenheden van een land, volk enz.; = beschaving: eetcultuur, wooncultuur” (vanDale.nl)
Dat betekent dat al onze menselijke gebruiken, verworvenheden, producten en gewoontes hier onder vallen. De manier waarop wij spreken, groeten, afscheid nemen, steden bouwen, met onze omgeving (natuur) omgaan. En ook onze verkeersregels, rechtssysteem, wetenschap, monetaire systeem, de politiek en, niet te vergeten, onze kunst.
In dit licht omvat cultuuronderwijs dus een veel breder spectrum aan onderwerpen dan nu meestal wordt bedoeld.
Ten tweede: kunstonderwijs. Als we spreken over kunstonderwijs dan zouden we onderscheid moeten maken tussen kunst met een kleine k: vaardigheden zoals we die vinden in de ambachten. En Kunst met een grote K: het creëren van iets nieuws met behulp van media als drama, muziek, beeldend, dans, fotografie, film, literatuur. Het behoeft geen uitleg dat deze twee k’s elkaar regelmatig overlappen.
Kunst is dus maar een klein onderdeel van cultuuronderwijs. De pedagogische waarde van iets nuttigs maken (een stoel timmeren, een muts breien) en iets moois maken (toneelstuk, gedicht) is van onschatbare waarde voor kinderen. Kinderen krijgen kennis en vaardigheden om mee te bouwen aan onze culturele rijkdommen, van waarde te zijn en betekenis te geven.
Je zou kunnen zeggen dat je met cultuuronderwijs terug kijkt naar en leert van wat wij als mens hebben gemaakt, wat onze gebruiken zijn, hoe wij de dingen betekenis geven en vormen. Het richt de blik naar het verleden en het heden.
Met kunstonderwijs (met de kleine en grote k) leer je kinderen om juist iets nieuws, iets authentieks in de wereld te zetten vanuit een cultureel besef. Het richt de blik naar de toekomst, dat wat er nóg niet is. En als het kunstwerk dan is gemaakt of verzonnen is het onderdeel geworden van onze cultuur.
De tandem kunst- en cultuuronderwijs is een terecht speerpunt in de vernieuwing van ons onderwijs. Laten we daarom goed nadenken over de juiste definities, consequenties en mogelijkheden die dat biedt voor het onderwijs. Dan kunnen we het onderwijs nog meer verrijken en zo onze kinderen nog beter te leren om mens te zijn.
16 februari 2018, Michiel Bos
